Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và theo dõi sỏi thận

Sỏi thận là một căn bệnh phổ biến trong lĩnh vực tiết niệu, ảnh hưởng đến hàng trăm nghìn bệnh nhân mỗi năm. Bài viết dưới đây tổng hợp thông tin chi tiết về dịch tễ học, biểu hiện lâm sàng, chẩn đoán và các phương pháp điều trị sỏi thận hiện đại. Đồng thời, bài viết cung cấp những lời khuyên hữu ích về theo dõi và phòng ngừa tái phát. Tôi là Bác sĩ Mai Văn Lực – bác sĩ thuộc khoa Phẫu thuật thận tiết niệu & nam học, Bệnh viện E, với bề dày kinh nghiệm trong điều trị sỏi thận. Hãy cùng khám phá thông tin một cách sinh động và dễ hiểu nhé!

1. Dịch tễ học sỏi thận

• Thống kê ấn tượng: Ở Mỹ, hàng năm có hơn 400.000 bệnh nhân nhập viện do sỏi tiết niệu, trong đó sỏi thận chiếm một tỷ lệ đáng kể.
• Độ tuổi phổ biến: Chủ yếu gặp ở độ tuổi 30 – 50.
• Phân bố theo giới tính và chủng tộc:

➤ Nam giới mắc bệnh gấp 3 lần nữ.

➤ Người da trắng có nguy cơ cao hơn so với người da đen (tỉ lệ mắc cao hơn tới 4-5 lần).

• Tính chất tái phát:

➤ Người có tiền sử sỏi tiết niệu có nguy cơ tái phát:

• 15% sau 3 năm

• 30% sau 15 năm

Điều này cho thấy sỏi thận là căn bệnh có thể đi cùng suốt đời nếu không được kiểm soát tốt.

2. Biểu hiện và chẩn đoán sỏi thận

2.1. Biểu hiện lâm sàng

• Không triệu chứng ban đầu:

Sỏi thận thường “ẩn mình” và không gây ra triệu chứng cho đến khi di chuyển và kẹt tại niệu quản.

• Khi sỏi gây tắc nghẽn:

➤ Cơn đau dữ dội: Lan xuống vùng bẹn, bìu hoặc dương vật, gây khó chịu nghiêm trọng.

➤ Triệu chứng kèm theo:

• Tiểu máu: Có thể là đại thể hoặc vi thể.
• Nhiễm trùng: Gây ra các biến chứng nguy hiểm.
• Buồn nôn, ói mửa: Do áp lực và kích thích từ sỏi.

• Yếu tố di truyền và yếu tố gia đình:

Khoảng 25% bệnh nhân có tiền sử gia đình mắc sỏi thận.

2.2. Phương pháp chẩn đoán

• Xét nghiệm nước tiểu:

➤ Tổng phân tích và cấy nước tiểu để kiểm tra dấu hiệu nhiễm trùng và xác định thành phần sỏi.

• Chụp phim KUB:

➤ Phát hiện sỏi cản quang trong khoảng 2/3 trường hợp.

• Siêu âm thận:

➤ Đánh giá vị trí sỏi và mức độ ứ nước trong thận.

• Chụp MSCT scan:

➤ Phương pháp hiện đại, nhanh chóng, không cần rửa ruột hay dùng thuốc cản quang, giúp xác định chính xác vị trí sỏi ở bể thận và niệu quản.

• Các kỹ thuật chụp bổ sung:

➤ Phim muộn, chụp nghiêng hoặc tư thế nằm sấp giúp phân biệt sỏi với các thể tích vôi hóa khác, đảm bảo chẩn đoán chính xác nhất.

3. Phương pháp điều trị sỏi thận

Việc điều trị sỏi thận được lựa chọn dựa trên kích thước, vị trí của sỏi và mức độ bế tắc. Bác sĩ Mai Văn Lực luôn áp dụng những kỹ thuật tiên tiến, an toàn và hiệu quả. Dưới đây là các phương pháp điều trị chính:

3.1. Điều trị nội khoa

• Chỉ định:

Dành cho sỏi thận không gây tắc nghẽn, không kèm triệu chứng nghiêm trọng và có kích thước nhỏ (dưới 6 mm).

• Phương pháp:

➤ Khuyến cáo uống nhiều nước (tối thiểu 2 lít/ngày) và sử dụng thuốc giảm đau.

➤ Theo dõi bằng phim KUB hàng tuần để kiểm tra sự di chuyển của sỏi.

➤ Hầu hết sỏi nhỏ tự tiểu ra sau khoảng 4-6 tuần.

3.2. Gắp sỏi qua nội soi niệu quản

• Chỉ định:

Đối với sỏi nằm ở đoạn thấp của niệu quản khi điều trị nội khoa không hiệu quả.

• Kỹ thuật:

➤ Sử dụng máy soi niệu quản (cứng hoặc mềm) với đường kính nhỏ (khoảng 7F).

➤ Gắp sỏi trực tiếp bằng gắp 3 chấu hoặc dụng cụ chuyên dụng.

➤ Với sỏi lớn, cần tán sỏi bằng siêu âm, thủy điện lực, khí hoặc Lazer trước khi gắp.

3.3. Tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL)

• Chỉ định:

Thích hợp cho sỏi thận hoặc sỏi niệu quản nhỏ (dưới 8 mm).

• Phương pháp:

➤ Trước khi tán sỏi, có thể cần đặt thông niệu quản lưu tùy theo tình trạng bệnh nhân.

➤ Phương pháp này giúp phá vỡ sỏi thành các mảnh nhỏ để dễ dàng tiểu ra.

Do đặc tính sỏi ở Việt Nam, phần lớn là sỏi canxi oxalate với hàm lượng canxi oxalate cao, sỏi cứng nhiều. Do đó khi chỉ định tán sỏi ngoài cơ thể, cần tính đến độ cứng của sỏi, từ đó quyết định hiệu quả của phương pháp can thiệp.

3.4. Phẫu thuật nội soi lấy sỏi hoặc tán sỏi qua da

• Chỉ định:

Áp dụng cho các trường hợp sỏi phức tạp, sỏi bồn thận đơn giản hay sỏi nằm trong thận không đáp ứng các phương pháp khác.

• Ưu điểm:

➤ Giảm tổn thương mô, rút ngắn thời gian hồi phục và giảm biến chứng so với phẫu thuật mở truyền thống.

Xem thêm: 15 điều bạn cần biết về tán sỏi thận qua da

• PCNL là gì và được chỉ định khi nào?
• Tán sỏi thận qua da bằng đường hầm nhỏ

4. Theo dõi và phòng ngừa sỏi thận

Sau khi điều trị, việc theo dõi và điều chỉnh lối sống là rất quan trọng để ngăn ngừa tái phát:

• Uống đủ nước:

➤ Ít nhất 2 lít nước mỗi ngày để hỗ trợ quá trình đào thải sỏi.

• Chế độ ăn uống hợp lý:

➤ Hạn chế thực phẩm chứa nhiều muối, chất béo và các loại thực phẩm dễ tạo sỏi (như ca cao, bơ, một số loại cá đóng hộp, thực phẩm giàu oxalate… tùy theo từng loại sỏi).

➤ Ưu tiên ăn rau tươi và trái cây: nước chanh, cam, bưởi giúp tăng cường khả năng hòa tan sỏi.

➤ Giảm tiêu thụ thịt đỏ, thay vào đó dùng cá và nguồn protein từ thực vật.

• Thói quen sinh hoạt lành mạnh:

➤ Tập thể dục đều đặn, kiểm tra sức khỏe định kỳ và duy trì lối sống tích cực.

5. Tài liệu tham khảo

1.         Andreassen et al., 1997. Andreassen KH, Dahl c, Andersen JT, et al: Extracorporeal shock wave lithotripsy as first line monotherapy of solitary calyceal calculi. Scand J Urol Nephrol 1997; 31:245-248.

2.         Deger et al., 2004. Deger s, Tuellmann M, Schoenberger B, et al: Laparoscopic anatrophic nephrolithotomy. ScandJUrol Nephrol 2004; 38:263-265.

3.         Gaur et al., 2002. Gaur DD, Trivedi s, Prabhudesai MR, et al: Laparoscopic ureterolithotomy: Technical considerations and long-term follow-up. BJU Int 2002; 89:339-343.

4.         Kavoussi et al., 1992. Kavoussi LR, Albala DM, Basler JW, et al: Percutaneous management of urolithiasis during pregnancy. J Urol 1992; 148(pt 2):1069-1071.

5.         Harmon et al., 1997. Harmon WJ, Sershon PD, Blute ML, et al: Ureteroscopy: Current practice and long-term complications. JUrol 1997; 157:28-32.

---

Bài viết này không chỉ giúp bạn hiểu rõ hơn về sỏi thận mà còn cung cấp những thông tin thiết thực về cách chẩn đoán, điều trị và theo dõi bệnh một cách hiệu quả. Nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào liên quan đến sỏi thận, đừng ngần ngại liên hệ với Bác sĩ Mai Văn Lực và đội ngũ bác sĩ tại khoa Phẫu thuật thận tiết niệu & nam học, Bệnh viện E để được tư vấn và điều trị kịp thời. Chúng tôi luôn đồng hành cùng bạn trên hành trình hướng tới sức khỏe và chất lượng cuộc sống tốt hơn!